مسجد مدرسه چیست؟
قبل از اینکه مسجد مدرسه سپهسالار را به شما معرفی کنیم، بهتر است بگوییم مسجد مدرسه دقیقا چیست؟
به بنایی تلفیقی که فضای ادای فریضه نماز و عرصه‌ای مختص به تحصیل داشته باشد، مسجد مدرسه می‌گوییم.تمام…
چه شد که مسجدها مدرسه شدند؟
لازم است بگوییم، مسجدها هیچوقت مدرسه نشدند. از آنجایی که مسجد بین مسلمانان مکان محبوب و پر رفت و آمدی است، رفته رفته مورد توجه نیاکان ما قرار گرفت. آنها تصمیم گرفتند طرحی نو بریزند تا ما نسل های آینده ارتباط خود را با مسجد (خانه خدا) حفظ کنیم. مسجد مدرسه سپهسالار هم یکی از عالی ترین نمونه های آنهاست. همانطور که امروز شاهد هستیم این طرح نو فقط به ترکیب مدرسه و مسجد محدود نشده است. مسجد اکنون کاربری های بسیار زیادی دارد.
دقیقا از چه دوره‌ای مسجد مدرسه باب شد؟/ مدارس قبل از سپهسالار
ایلخانی:اگرچه ما سپهسالار را وارثی وفادار از مدارس نسل‌های قبل خود میخوانیم، اما لازم است برداشت روشن‌تری از آنها داشته باشیم.تحقیقات ما نشان می‌دهد که در دوره ایلخانی در اصفهان مدرسه‌ای به نام باباقاسم وجود داشته که الگوی چهار ایوانی و یک گنبدخانه داشته است.
اما از آنجایی که در پلان این بنا تنها یک ورودی ویژه محصلین می‌بینیم نمی‌توانیم آن را مسجد مدرسه بخوانیم. مدرسه مظفری هم مربوط به همان دوره و در شهر اصفهان است. از همسایگی آن با مسجد جامع اصفهان میتوانیم نتیجه بگیریم که دوستی مدرسه و مسجد از آن دوران آغاز شده است. برخی هم میگویند برداشت ما این است که در مدارس آن دوران جنبه نیایش برجسته تر از آموزش است.
تیموری:در عصر تیموری هم مدارسی داریم که از جنبه های معمارانه جو نیایشی پر رنگ تری دارند. از جمله آنها میتوانیم به مدرسه غیاثیه اشاره کنیم که محراب کاشی کاری شده و مقرنس کاری گنبد آن نماد همین است. چهار گنبد خانه در این مدرسه نیز مزید بر همین علت است و می‌بینیم که از طریق ورودی های متعدد، ورود برای عموم آزاد بوده است. پس درمی‌یابیم که الگوی سپهسالار از کدام دوران ها برداشته شده است.
صفویه: هنوز کمی راه تا تولد مسجد مدرسه سپهسالار داریم. گونه‌های مختلفی از مدرسه را در ارتباط با فضای مسجد در این دوره میتوانیم ببینیم. اگر در مدرسه خان در شیراز و یا جده بزرگ و نیم‌آور در اصفهان بایستیم و قبله نما در دست بگیریم متوجه می‌شویم شالوده این بناها را در جهت قبله ساخته‌اند. در پلان بیشتر مدارس دوره صفویه فضای مسجد می‌بینیم.
مدرسه خان در شیراز
قاجار: همانطور که گفتیم تا این نقطه تاریخ مدارس به مساجد تمایل نشان دادند. به دوره قاجار که وارد شویم ساخت و ساز ترکیبی مسجد و مدرسه بسیاری را میتوانیم ببینیم. تهران پایتخت قاجار که اکنون هم پایتخت ماست مدارس بسیاری دارد که بیشتر آنها فقط مدرسه نبوده‌اند. به هرکدام ورود کنیم تلفیقشان با فضای مدرسه را به روشنی حس می‌کنیم.
مطالعات ما، اثبات تلفیق مسجد و مدرسه را در دوره قاجار می‌بیند. برای لمس بهتر این مسئله بهتر است سری بزنیم به: مسجد-مدرسه‌های معیرالممالک، خازن‌الملک، معمارباشی، مشیرالسلطنه، قنبرعلی‌خان، حکیم‌باشی، شیخ عبدالحسین، مروی و فیلسوف‌الدوله. در دوران قاجار، ساخت مسجد مدرسه را گسترده‌تر می‌بینیم به طوریکه به شهرهای اصفهان، کاشان و قزوین نیز می‌رسد.
برسیم به مسجد مدرسه سپهسالار
حالا که بحث گل انداخته بهتر است کمی در خیابان های مرکز شهر تهران قدم بزنیم. سوار مترو شویم و آنقدر در هزارتوی تونل های زیرزمینی پایتخت خط عوض کنیم تا به ایستگاه بهارستان برسیم. بهارستان همان میدان معروفی است که اگر بنشینیم و نفسی تازه کنیم نماد دموکراسی ایران یعنی مجلس را می‌بینیم. همان میدانی که مشاهده مسجد مدرسه سپهسالار با نام جدید مدرسه عالی شهید مطهری ما را غرق در حس غرور و افتخار به اصالتمان می‌کند. ما ایرانیان دو بنای پرمعنا را در پایتختمان کنار هم داریم که معنایش وحدت علم و عبادت و سیاست است.
چه کسی مسجد مدرسه سپهسالار را احداث کرد؟
تاریخ ما پر است از مردان پرتلاش و نامدار که اتفاقا میرزا حسین خان سپهسالار یکی از آنان است و موسس همین ساختمان بینظیر. طراحی مسجد مدرسه سپهسالار و همچنین بنای مجلس شورای اسلامی را از مهندس میرزا مهدی خان شقاقی (ممتحن الدوله) داریم. در اسناد تاریخی داریم، سپهسالار تا زمان عزلش بر روند ساخت و ساز نظارت مستقیم داشت و حتی وقف مفصلی نوشت. حفظ مجموعه احداثی و ادامه کار ساخت مسجد را مرهون موقوفات بازمانده از وی هستیم. شاید بتوانیم بگوییم. اتمام کار این اثر برجسته با نظارت شخص ناصرالدین شاه (و اجرای یحیی خان مشیرالدوله، برادر او) به دلیل جبران رفتاریست که با وی داشته.
تلفیقات معماری واقعا جذابن
درود بر شما، صد البته
از مطلب مفیدتون متشکرم. موضوع مقاله من مساجد هست اگر منبع میشناسید لطفا معرفی کنید.
درود بر شما. لیست منابع تحقیقاتی به ایمیل شما ارسال شد.